Category: Literatura
Memory Dumpek aurkezten du: Berrirakurtzen
Berrirakurtzen:
Nork ez du gogoan libururen bat motibo batengatik edo besterengatik?
Izan daiteke nerabezaroan zirrara eragin zizulako, duela hilabete astindu eta jota utzi zaituelako, ausaz topatu zenuelako, garai batean liluratu eta berriki berrirakurtzean zapuztu zaituelako…
Mila eta bat liburu dago mundu zabalean eta beste horrenbeste modu dago haiek irakurtzeko, haiekin bat egiteko. Memory Dump osatzen dugun Jon Benito eta biok, bere balio artistikoagatik estimatzen duten pertsona bat gonbidatuko dugu hilero eta honek aukeratu liburuaren gainean bere berrirakurketa aurkeztuko digu: zer iradoki edota sorrarazi dion. Bakoitzak bere ikuspuntu eta eskarmentutik egingo du (berr)irakurketa, formatu librean, Donostiako Koldo Mitxelenan.
Jardunaldi ireki hauetan, liburu horren aitzakian liburuaz eta bertatik eratortzen denaz eta zaigunaz arituko dira eta gara, modu erabat librean.
Ez du esan nahi, ondorioz, presezki, ikus-entzutera bertaratzen denak, liburua irakurrita eraman beharko duenik. Posible da liburua irakurria izan eta berrirakurketa ez konpartitzea. Edo, zergatik ez, liburua irakurri gabe, gonbidatuak egiten duen berrirakurketa gustatzea. Esperientzia aberasgarri, ireki eta artistiko bat planteatu nahi dugu. Liburuez, liburuek sortu eta sortzen diguten plazeraz, izuaz edo gogoetaz, modu librean. Liburuak maite ditugulako.
Gonbidatuak eta hautaturiko liburuak honakoak izango dira.
Martxoak 27 _ 19:30
Alberto Moyano
La promesa, Friedrich Dürrenmatt
Apirilak 8 _ 19:30
Maialen Lujanbio
Aquí nos vemos, John Berger
Maiatzak 29 _ 19:30
Mari Luz Esteban
La mujer y la madre, Élisabeth Badinter
Ekainak 19 _ 19:30
Koldo Almandoz
La conquista de lo inútil, Werner Herzog
Irailak 25 _ 19:30
Maite Arroitajauregi
Historia de Gloria: (amor, humor y desamor), Gloria Fuertes
Urriak 30 _ 19:30
Itziar Okariz
Una habitación propia, Virginia Woolf
Azaroak 27 _ 19:30
Ander Izagirre
Si me permiten hablar… , Moema Viezzer
Abenduak 11 _ 19:30
Anjel Lertxundi
Harri eta herri, Gabriel Aresti
Hau esanik, zer da Memory Dump?
(Mikel Lasaren poema liburu bikain batez gainera, esan nahi baita)
Jon Benito eta biok literaturaz sortu dugun Artelekuko azpitaldea, literaturaz literarioki erdigune, idazketa edota irakurketa, eta honen gurutzaketak izan ditzakeen aldaera ezberdinen garapena, beste edozein arte eremuren mailan jarriz. Berrirakurtzen zikloa izango da bere bizkarrezurra, baina horrez gainera jardunaldi ezberdinak antolatuko ditu.
Berton aldizkarian elkarrizketa
Aspaldi blogera ezer ekarri gabe eta urtearen akabera baino lehen zer edo zer egin beharko ba, sikiera gu ere bizi garela erakusteko. Berton aldizkarirako elkarrizketa bat egin didate eta hemen ipintzea erabaki dut. Nartzisismo erakusketa debaldekotzat jo daiteke, baina tira, uste dut bi motibogatik dela haizu hona ekartzea: elkarrizketaren bertsio digitalik ez dagoelako eta elkarrizketa aski luze eta interesgarria (galderak, prefostias) iruditzen zaidalako. Aspaldiko partez nire ideia batzuk idatziz azaltzeko aukera eman dit gainera.
Eskerrak eman nahi dizkiot bereziki Iraitz Urkulori.
Testua: Iraitz Urkulo
Argazkiak: Iñigo Azkona
“Irakurleon kontzientzian pitzadurak eragin ditzan eskatzen diot literaturari”
Euskal literatura du Beñat Sarasolak pasio eta ofizio. Poeta gisa Kaxa huts bat (2007) eta Alea (2009) argitaratzeaz gain, hainbat urtez kritikak idatzi ditu Berrian. Larunbatero, ETB1eko Sautrela saioan ikus dezakegu. Musikaz eta zinemaz ere hausnartzen du separata.wordpress.com blogean. Proiektu berri batekin dator orain: berak zuzentzen duen “Munduko Poesia Kaierak” bilduma (Susa).
Zer da zu bezalako donostiar batentzat Bilbo?
Oso maite dudan hiria da Bilbo. Beti erakarri izan nau. Nire Euskal Herriaren zati handi bat hartzen du, ezin dut imajinatu Euskal Herria Bilborik gabe. Bilbo-Donostia arteko lehia gehienetan txepela, Vocento talde eta enparauentzat utziko dut hobeki.
Zein harreman duzu hiriarekin?
Ia urte betez bizi izan nintzen eta lagun handiak ditut han. Orain Donostian bizi banaiz ere, hilero joaten naiz gutxienez hara Bidebarrieta Literatura Tailerreko arduradun naizelako.
Zenbat urte daramatzazu ardura horretan? Nola funtzionatzen du tailerrak?
Honakoa hirugarren urtea da. Orain arte hamabostean behin egiten genuen baina aurten hilean behin elkartzen gara nik aurrez aukeratutako liburu baten inguruan hitz egiteko. Hautatutako liburu gehienak nobedadeak eta narratibazko lanak izaten dira baina beti saiatzen naiz sartzen itzulpenen bat, poesia libururen bat, eta inoiz, baita saiakeraren bat ere. Gehienez bi orduko saioak izaten dira. Saio batzuetan ere idazlea etorri ohi da bigarren orduan.
Zein da zehazki zure lana bertan?
Nire egitekoa irakurgai zerrenda aukeratu eta saioak bideratzea da, liburuaren inguruko hainbat gai, alderdi eta abar mahai gainean ipiniz. Ahalik eta gutxien hitz egiten saiatzen naiz, baina ez dakit lortzen dudan beti…
Poeta, kritikaria, itzultzailea, hitzaurregilea, ikerlaria; prentsa idatzian eta ETB1eko Sautrela saioan kolaboratzaile… Ezeri ezetz esan diozu inoiz?
Bai, esaten diet gauza batzuei ezetz. Bata bestearen atzetik zerrendatuta gauza asko dirudite baina aipatutako jarduera horietariko batzuk oso esporadikoak izan dira. Tesia egiten eman dut lau urte eta hura amaitzean beste ezeren bila hasi behar eta nahiko ezustean, lan ugari ailegatu zait arrapaladan.
Saltsa literario guztietan zaude, beraz.
Nire afizioa, pasioa, ikasketak, denek dute zerikusia literaturarekin, eta beraz, ez da hain harrigarria ere hala ibiltzea. Kontua da modu horretan bizibidea ateratzeko hamaika gauza egin behar izaten dela. Lehengoan esan zidaten: “leku guztietan zaude! Zu eta Harkaitz Cano!” Uf, pentsatu nuen, eta Hondarribiatik irteten zen lehenengo hegazkina hartu eta munduaren beste puntara joateko gogo bizia sartu zitzaidan, hori ere hala da.
Galdera tipikoa: zergatik poesia eta ez, esaterako, ipuinak?
Idazten hasi nintzenetik askoz erosoago sentitu izan naiz poemak idazten ipuinak baino. Baditut ipuinak idatziak, baina ez dut uste eskaskeria gainditzen dutenik.
Poeta ala idazletzat duzu zure burua?
Ezinbestean poeta eta idazle artean aukeratu beharraren atakan ipintzen banauzu, nahiago idazle. Poesia eta poetekin oraindik ere erlazionatzen diren ideia, estetika, pose eta enparauek, hozkia eragiten didate, leunki esatearren.
Aspaldi ez duzula lan berririk kaleratu, poesia idazten jarraitzen duzu?
Azken urteetan ez dut nahi beste denborarik izan sormen lanerako. Zerbait idatzi izan dut baina ez behar den jarraitasun eta diziplinaz. Inoiz hortik zerbait osatuko dudan ez dakit, baina ez dut uste epe motzean izango denik. Nahiko nuke idatzi, baina astia hartzea ez zait erraza.
Zer suposatu du zuretzat zuk idatzitako zenbait poema gazteleraz argitaraturik ikusteak?
Apenas dut eskarmenturik nire lanak itzulita ikustean eta, beraz, nahiko berezia izan da. Jakinmina nuen ea euskaraz ez dakiten nire lagunek nola irakurriko zituzten. Kuriosoa izan da ikustea gutxi-asko harrera antzekoa izan dela. Bakoitzak irakurketa propioa egiten du, baina euskarazko irakurleentzat poema deigarrienak zirenak espainolezkoentzat ere antzera izan dira.
Abendu hasieran aurkeztu zenuen “Munduko Poesia Kaierak” izeneko bilduma, Susa argitaletxeak bultzatu eta zuk zuzentzen duzuna.
Susa argitaletxean aspaldiko asmoa zen bilduma hori abiaraztea. Ideia, nolabait, Koldo Izagirrek zuzendutako “XX. mendeko poesia kaierak” proiektuarekin sortu zen eta hor egon da urtetan gauzatuko zain. Halaxe ekin genion duela hilabete batzuk ideia hartu eta gauzatzeari eta pixkanaka gorpuzten joan da harik eta jada bilduma aurkeztu dugun arte.
Zertan datza proiektua?
Bilduma munduko poeta esanguratsuen antologiek osatuko dute. Poesia modernoa hartuko da aintzat, hots, gutxi gora behera XIX. mende erditik XXI. mende arterakoa. Poeten aukeraketa ahalik eta zabalena izaten saiatuko gara, genero, estilo, jatorrizko hizkuntza eta abarri dagokienez, baina denak ere beren tradizio literarioan poeta erreferentzialak izango dira. Ez dugu aurretiaz ezarritako poeta zerrenda itxirik, antologiak itzultzaileen eta nire artean erabakitzen ditugu, itzultzaileen nahi, gustu, tenple eta bildumaren beharrizanen arabera. Poemen aukeraketa itzultzaileen esku egongo da; nik iradokizun bat edo beste egin ahalko dut, baina gainontzean, itzultzailearen erabakia izango da zein poema sartu.
Poeten izenak aurreratzerik baduzu?
Lehenengo sei poeta antologatuak honakoak izango dira: Georg Trakl (Anton Garikano), Maria Merce Marçal (Itxaro Borda), Aime Cesaire (Iñigo Aranbarri), Carlos Drummond de Andrade (Koldo Izagirre), Emily Dickinson (Angel Erro) eta Miguel Hernandez (Josu Landa). Horietaz aparte, beste zenbait ditugu jadanik bideratuak, datozen urteetan argitaratuko direnak; esate baterako: Anne Sexton (Harkaitz Cano), Ingeborg Bachmann (Nagore Tolosa), Eugenio Montale (Anjel Lertxundi), Jorge de Sena (Rikardo Arregi Diaz de Heredia).
Zein da beste tradizioetako poesia euskarara ekartzearen garrantzia?
Hutsaren hurrena da euskaraz itzuli den poesia, gure kalkuluen arabera, 100 bat poema liburu itzuli dira soilik euskal poesiaren historian. Hori zoritxar bat da, ez bakarrik poesia zale eta irakurleentzat, baizik eta euskal poesia berarentzat. Izan ere, poesia itzulpenak lengoaia poetikoa zabaltzen, garatzen eta aberasten lagun lezake, eta hala, sortzez euskarazkoa den poesiari ere onura ederra ekar lekioke. Horretaz aparte, poesia bezainbat gustatzen zaigu poeta eta ahots poetiko berriak ezagutzea eta bildumak horretan ekarpena egitea espero dugu.
Bizi dugun garai postmodernoan, kopia eta originalaren arteko muga inoiz baino lausoagoa denean, itzulpena sormen-generotzat jo daiteke?
Ni bereizketen aldekoa naiz. Itzulpena eta sormena bi gauza diferentetzat ditut. Jakina, kasu estremoetan mugak elkar ukitzen dira; hor dugu, esaterako, Xabier Olarraren itzulpen miresgarria, Raymond Queneau-ren Estilo ariketak. Nork uka asko duela sormenetik? Ordea, salbuespenetatik kategoriak egin eta orokorkeriatan ibiltzea –postmodernitatearen gauza tipikoetako bat, bestalde– ez zait oso zuhurra iruditzen eta sarri alferkeria intelektuala adierazten duela esango nuke.
Ez zaude, hortaz, kritika sorkuntza mota bat dela onartzeko prest.
Iruditzen zait kritika ere sormena dela dioen ideia horrek alimalezko truñoak ekoitzi izan dituela. Egungo literatur kritikaren panorama, mundu zabalean, gaitz horrek jota dagoela esango nuke; alegia, obrak edo auzi literarioak esplikatu eta juzgatu beharrean pirueta koloretsuak egiteko neke handiak hartuta, eta emaitza sarri askotan lotsaemangarria izaten da. Horretan guztian ere badago alferkeria intelektualetik zaku bete.
Zein irizpideen arabera kritikatzen dituzu obrak?
Ez dut uste kritikariak irizpide zehatzik eduki behar duenik aurretiaz. Nire ustez kritikari batek hainbat lanabes kritiko erabiltzen jakin behar du, baina liburuak berak eraman behar du kritikara.
Zeintzuk dira literatura lan batek izan behar dituen funtsezko balioak?
Liburu bati eskatzen diot irakurlearen kontzientzian pitzadurak eragin ditzan, ez dakion suertatu eroso. Azken finean, Sklovski handiak aspaldian esandakoa, nolabait: irakurlearen automatizazioak haustea. Hori egiteko, baina, bideak ugariak da, eta interesgarriagoa dena, ez dakigu etorkizuneko bideak zeintzuk izango diren.
Maiz entzuten da gurean apenas dagoela kritika txarrik. Egia da hori?
Kritika txarrak bakanak dira gurean, oraindik ere, hala iruditzen zait. Azken boladan argitaratu diren hainbat liburu aski kaskarri egin kritikak ikustea besterik ez dago kritiken hemerotekan. Kontu zaharra da eta ez naiz berriz ere horren keriak zerrendatzen hasiko, baina kritika deslegitimatzeko bide onenetakoa da hori. Kritikak, etimologikoki ere, hori esan nahi baitu besteak beste: bereizketak egitea.
Liburu baten kritika negatiborik idatzi duzu inoiz? Idazlerik haserretu zaizu? Eta alderantziz, halakorik jaso duzu?
Idatzi izan ditut kritika txarrak bai. Idazleak haserretu ote diren? Imajinatzen dut baietz, baina ez da hori nire problema; jokoaren parte da, nolabait. Esan behar dut, hala ere, idazleok, oro har, oso adeitsuak izan direla nirekin ostera, eta eskertzen da. Nik ere jaso ditut kritika txarrak; ez dut esango pozten zarenik baina aski ongi eramaten ditudala esango nuke.
Aurten Santiago Onaindia Beka eskuratu duzu, zorionak! Zertan datza ikerketa proiektua?
1975-1990 urte bitarteko literatur aldizkariak aztertuko ditut, eta horiek euskal literatur sistemaren osaeran izan zuten garrantzia neurtu. Susmoa dut literaturaren historian eman ohi zaien garrantzia baino puskaz handiagoa dutela, eta neurri handi baten, egungo egoera zein azken urteetako kanona ulertzeko klabe asko eskaintzen dituztela.
2013ko bost kultura gomendio
Musika-album bat: The Man Who Died In His Boat, Grouper
Film bat: Cutie and the Boxer, Zachary Heinzerling
Poesia-liburu bat: Parisen bizi naiz, Koldo Izagirre
Eleberri bat: Kristalezko begi bat, Miren Agur Meabe
Saiakera-lan bat: Hiztunpolisa, Jon Sarasua
Albiste onak
Batzuetan albiste onak iristen dira bazter hauetara
ohiko buruhausteak eta atsekabeak ahantzi banitu bezala
kalera irten eta parte oneko jendea baino
ez dut ezagutzen
iruditzen zait ez dela preziso loratzeko gai den
gauza oro lora dadin aurrera egiteko
haizearen norabidea ez da erraza zehazten
eta ez da zaratarik entzuten lurralde dorpeenetan ere
batzuetan pentsatzen dut adiskidetzeko gai izanen garela
eta sikiera momentu batez maitasun keinu ezdeus bat
eginen diogula elkarri iraganean sobera pentsatu gabe
eguneroko gatazka doilor horiek inon topatu ez
indarkeria eta amorru oihuak oinazea
bai batzuetan albiste onak iristen zaizkidala iruditzen zait
eta ene ekinbide oro kontzientzia petraldu gabe burutzen dudala
gero akordatzen ez naizen leku batean eseri
eta mundua istant batez geratuko balitz bezala
gauzak sailkatzen ibili beharrik gabe gauzak nire alboan
sentitzen ditut ene adiskideen beso amultsua aldean
sarritan zaila egiten zait sinistea baina
poema alaiak eskribitzeko desira sentitzen dut orduan
irakurleari bere nahigabeak leuntzen lagundu
eta irribarre zintzo batez imajinatzen dut berari ere albiste onak
iritsiko zaizkiola bere bazter horietara
Argitaratu gabea (2009)
Intemperie –Jesús Carrasco–
Izenburua: Intemperie
Autorea: Jesús Carrasco
Argitaletxea: Seix Barral
Urtea: 2013
Jesús Carrasco-ren Intemperie Espainiako literaturako urteko ebentoa, edo ebentoetako bat, izaten ari da. Opera prima horrek gaztelanieraz publikatu aurretik jada beste hamabi hizkuntzara itzultzeko eskubideak salduak zituen eta ezarian liburuaren sona puzten joan da hala estatuan nola atzerrian. Ezbairik gabe, liburuaren arrakastaren atzean Seix Barralek egindako marketing kanpaina indartsua dago, baina auzia izaten da halakoetan neurtzea ea horretaz gain balio literariorik ba ote duen liburuak. Normalean ezer gutxi balio duten liburuekin egiten badira halakoak, honakoa salbuespena dugu, merezi duen nobela baitugu Intemperie.
Arrakastarekin batera etorri dira berehala halaber beste idazleekin konparazioak. Cormac McCarthy-rena da agian agerikoena. Jakina, halako izen erraldoi batekin egindako konparazioak beti dira gehiegizkoak, baina egia esan, neroni ere, etengabe etortzen zitzaidan gogora McCarthy –batez ere The Road– Intemperie irakurri bitartean. Burura etortzen zitzaidan beste bat, ostera, ez zitzaidan hain urruti geratzen. Izan ere, Pello Lizarralde-ren literaturarekin akordatzea ekidinezina egin zait baita ere, Iñigo Aranbarriri bezalaxe. Entzun dudanez, euskal idazle batek honakoa esan zion Seix Barraleko editoreari duela gutxi: “Pues nosotros tenemos a un escritor en la línea de Carrasco, pero mejor”. Izena apuntatu omen zuen editoreak, kortesiaz.
Intemperie
Toki eta denbora zehatzgabe batean lekutua –Espainiako mesetako bazterren batean eta XX. mendeko 50-60. hamarkadetan ziur aski– nobelak ume baten ihesa kontatzen du funtsean. Herri eta familiatik ihesean da mutila, arrazoia ezkutatzen zaigula hasieran eta apurka ezagutzen joango garela. Ihesean laster bat egingo du ahuntzain zahar batekin. Hura ere, mutila bezala, nahiko alderrai dabil bere ahuntzak, astoa eta txakurra lagun, eta elkarrekin ekiten diote bideari, pixkanaka umearen herritik urruntzen. Herriko alguazila, ordea, umearen xerka dabil eta hura zein bere laguntzaileei itzuri egitea izango da bi lagunen egitekoa. Istorioak, berez, ez du aparteko jira-bira edo sorpresarik; amaieran halako tentsio apur bat badago ere, nobelaren indargunea idazkeran dago istorioan bainoago –bien banaketa egitea zilegi bazait–.
Beste denbora eta beste espazio batzuk biziarazten ditu nobelak. Denbora aski geldoago bat, egunargi eta gauek banatzen dutena soilik. Espazio zabalago bat, zeruko aztarnek gidatzen dutena. Hala, mundu galdu bat irudikatzen du, finean, nobelak. Nagusiki kanpo begiradaz, inguruneko zoko eta zirrikitu txikienetaraino ipintzen du arreta narratzaileak, landako hizkuntza aberats eta zenbaitetan arkaikoz. Hizkuntza aberats hori, ordea, ez da irakurketarako oztopo; gainontzean, oso idazkera aratza darabil eta. Esaldi nahiko labur eta soilekin –batez ere gaztelanierak ematen duen kiribiletarako aukerak kontuan izanik– eta dialogo bakan eta motzekin idazten du Carrascok eta, honenbestez, prosari kolorea lexikoaren bidez ematen dio. Deskribapenak maiz jori eta xeheak dira, baina inoiz ez debaldeko eta astunegiak. Guztien artean hasiera partean dagoen bat azpimarratuko nuke. “Lo-paralisia” izeneko parasomnia bat azaltzen da deskribaturik; fenomeno hori, nahiko ohikoa bada ere –neronek maiz izaten dut–, jende gutxik ezagutzen du eta kasu bakanetan agertzen da artean edo literaturan islaturik. Aski ongi deskribatzen du, ezbairik gabe, egoera hain berezi hori zein sortzen duen estura.
En algún momento, dentro de su cabeza, hay una circunvolución que despierta y la alerta cobra una forma embrionaria. Su voluntad se abre camino como un Laocoonte a través de la penumbra húmeda de su cerebro hasta que su consciencia es total. En la silla turca de su cráneo se sienta él o alguien que vive en su interior y que toma el mando de su cuerpo. Activa los órganos y abre espitas para que la sangre vuelva a fluir a través de los conductos colapsados por el vacío repentino. El niño de la silla le ordena abrir los ojos, pro no consigue que los párpados se eleven. Una ola extraña y minúscula recorre su frente como una lija de babas que le rasca la piel dolorida. De nuevo, intenta levantar los párpados sin resultado. Pesan como cortinas de guadamecí. Gritos del averno empujan los muros de su cabeza de fuera a dentro. Nota la vibración de sus sienes membranosas y siente flotar sus ojos de las órbitas como hielos en un vaso. Quien está sentado dentro de su cráneo busca alternativas. Viaja por el interior de su cuerpo hueco hasta alcanzar las puntas de los dedos. Lanza hacia los extremos descargas eléctricas y los patea, sin conseguir movimiento alguno, La lija caliente recorre su cara y se cuela por sus dientes y encías. Definitivamente, está atrapado en su cabeza y sólo le aguarda esperar la muerte. Escucha el tintineo de unas campanillas sumergidas en grasa. Pasos que se acercan, apretados y torpes. Alguien ha descubierto su cuerpo y quizá pueda darle entierro. Por horrible que sea su agonía, al menos así no se lo comerán los perros. Una muerte consistente en mordeduras sucias en las falanges. (…) Algo le zarandea la cara. Quizá una mano. A continuación un golpe. El niño que está dentro del niño se agita, agarrado a la silla. En el seísmo interior, sin querer, activa algún mecanismo oculto y consigue que el chico se le abran los ojos.
Printzipioz istorio arrunt samarra kontatzen digu Intemperiek baina Carrascok hain egoera muturrekoetara eramaten ditu pertsonaiak –bakardade erabatekoa, baliabide eskasi absolutua– ezen azkenean halako transzendentzia batera ailegatzen baita. Izan ere, gizakia naturarekin bekoz-beko ipintzen du, babesgabe –hortik izenburua halaber–, eta halaxe azaleratzen zaizkigu literaturaren historian errepikariak diren gai pisuzkoak: denbora, heriotza, bortizkeria, boterea, askatasuna… Zeren bai, narrazio itxura batean hotz horren gibelean eduki liteario zamatsua dago, eta horrek egiten du interesgarri nobela eta marketing-produktutik haratago eramaten.
Halako arrakastetan gertatu ohi den gisara, honakoan ere egon dira berehala muturra okertu eta hau eta bestea kritikatu dutenak, kasuren batean baita balizko ahulgune absurduak azpimarratu ere –ikus hemen esaten dena Carrascoren idazkeraz Borgesen aipu bat lagun–. Neroni ere zenbait metafora eta konparaziok kirrinka egin didate eta kontaketak amaieran bide nobeleskoagoa hartzeak azken emaitzari on sobera egiten ez diola iruditzen zait. Haatik, hauek guztiak txikikeriak dira nobelaren balio orokorraren aurrean; esan bezala, aski liburu gomendagarria baita Intemperie, eserialdi patsadatsu batean lasai asko irakurtzeko modukoa. Exajerazioa izango da McCarthy eta konpainia bere alboan ipintzea, baina, zalantzarik gabe, honakoa literatura da, literatura letra guztiekin, eta aurrerantzean adi jarraitu beharreko ibilbidea seinalatzen digu Carrascok. Victor Erice imajinatzen dut nobela letu eta berriz ere kamararen atzean jatzeko harra pizten zaiola; McCarthyrenak eta Lizarralderenak bezalaxe, honakoa ere aski nobela zinematografikoa baita.
Alea (eta V)
PAU CLARIS
Dena ilun dago urri hasieran. Ganbara hartako giroarekin akordatu da bat-batean eskuak abriguko poltsikoen babesean zituela. Espantuzko gertaerak jazotzen dira karrika honetan; XIX. mendeko etxe batetik bandera bat zintzilikatu dutela entzun ahal izan da irratian. Eta liburu batzuk erostera joan da; alemaniarrak, eslaboak, poesiazkoak. Lagun zahar batekin egin du topo baina ez dute jakin izan elkarri ezer benazkorik esaten: “Com ets?” “Molt bé, molt bé, bé…” Berriro pentsatu beharko luke zer egin, oker egoteko arriskua kalkulatu du. Baina kontua dirudien baina zailagoa da benetan. Non geratu ziren polaroidak? galdetu zuen whisky gau batez. Eta gero, mundu garaikidea, postmodernitatearen malura, “txontxongiloak gara”. Zer? Ziggyrekin joan nahiko luke bere heriotza nolakoa den galdetzera. Sistema, egitura. Substantzia bila sartu da taberna batean, bere zorabioa ez galtzeko, ez erortzeko betiko. Erabilpen zehatz gabeko objektuak daude pilatuta terrazan: eskoba apurtuak, errubera gabeko bizikleta, egurrezko aulki zahar plegatuak. Ilearen koloreari so egin dio ispiluaren aurrean, eta gero, iturria ireki eta aurpegia freskatu du bizitasunik gabe. Bere belaunaldiaren erretretatu bat marraztu du sukaldean paper solte batean. Arkatzak ez zuen puntarik apenas eta papera zarratatu du egurrarekin. Eta hozkia sentitu du Laurak bekainetako makillajea busti egin aurretik; baina musika muga trinkoenak igarotzeko gai da. Azkenerako laguntasuna higuina baina okerragoa dela ohartzen denean… Finean, bideak ez dira hain ugariak, denak elkar gurutzatzen dira. Soka tenkatu bat sabaian-atzerako kontaketa bat imajinatu du -numeroak gorriz- pantaila batean-. Mickie Mouse leihotik jausi da diskrezioz. Asmo oneko jendea existitzen zela pentsatzen zuen garaiekin akordatu da izotzak atera bitartean. “Bakoitzak gogoak ematen diona egin behar du, ez zaitez arduratu horregatik. Joan daitezela pikutara guraso guztiak” Ibizako oroitzapenak. Telefono dei bat egin eta Manchesterrera joatea pentsatzen ari da.
Alea (IV)
GURUTZAKETAK
Garbitzaileak desordutan ailegatzen dira etxera,
Gaua ilun egoten da eta ez dago arrazoi garbirik
Etxekoak esnatzeko (ez dituztenek ezta ere).
Adeitasunaren izenean ere ez. Eta haiek, funtzionarioak,
Naturaren aldartea bezain iraunkor, betiko
Azturak errepikatzen dituzte alai, esan daiteke. Nik
Horregatik aipatu nuen teknologia, izan ere, gizartea
Ez nuen zalantzan jartzen, uste nuen denok dugula
Hastapen komun bat, esan nahi baita, oinarri
Eztabaidaezin batzuk. Baina ez. Klima dela,
Aisialdi zaletasunak, langabezia dela. Eta orduan,
Pentsakor begiratzen nauzu (begiratu) eta alde
Egiten dut, globo zulatu bat bezala.
-Orain hamaika gauza aldarrika
Nitzake, leporatu, pesimismoari atxiki. Atea itxi eta
Beste istorio bat hasten da, bere hasierarekin,
Bukaerarekin, antza. Hala ere, garbitzaileak
Zortzietan irtengo dira euren etxeetatik, protokoloak
Beteta (orain bai; besteek ez, zer egingo zaio),
Funtzionarioekin gurutzatuko dira. Jose, zehazki,
Zebrabidean gurutzatuko da, Maria okindegian
Ikusiko dut. Zer egiten duzu hemen? Adibidez.
Gogoak ematen didana, zer iruditzen? Egia esan,
Galtzak jasotzera joan beharko nintzateke (aspaldi,
Lagun, aspaldi), eta bide batez, enkargu batzuk
Egiteko aprobetxatu. Ekonomikoak eta sozialak.
Harriduraz begiratzen ditut parkeko agureak, ez da
Nobedadea. Datorren aste arte ez dugula euri
Arrastorik sentituko, ez bagara mudatzen, ez esateagatik
Gauza okerrago bat. Baina, tira, ezkerrera jo beharrean
Aurrea jarraitu dut.
Alea (III)
PLURALA 3
!
astiro ihes eman duzu goia
dari jan garai modernoak
zineman bakarrik geratu dira
sosegatzen da egungo
eleberrigintza horia gurutzea es Tombé
EUSKALTZAINDIA
Caution ere erera aruaren
TUNKAXILA tanka
hainbeste ari garen
bronwyn galdara
ezer ere tolesturak ez
jesus ni naiz
kristo kristal, kris
gola tanto eta gutxiago
klabikordio konpontzaileak datoz
datoz
¡ isila
negua dato
ipotx ezkertiarrak so on
sute kela noa
zirkotan jabe
gabe gaude
nahasi zera bat
zarata hots
zapaldu egon zure ría
vuelve y vuelve
ikur lao ni (a
ste)a ak ak AK
nola galde
Alea (II)
R.B
Iritsi ginen berandu
mende berri
baten afixa laundry eta ing
halabeharra desio oinazea lau
kabi ez da mendi bat ezkutuko
D
Non zaude É
elurra C egiten du egunero
astoak Aziren
L berriz
sekulakoak nola A egin
norbere buruaz G beste armarik gabe
hitza eta hitzak E
heroina erretzen dugu orain ama andre andrea andré
baina eTSI
baino lehen
incorporated
designs and manufactures
tinta benenoa bada gure begientzako
zer edango dugun aurrerantzean
literatura bizitza bezala
precision instruments used to measure flow
ningú-n- pájarocell canta YA
orain
unibertsitatea fikzioa
Ba (y) ona
egidazu zeinu bat eskatu zuen
euskal presoak gose greban
PUNKTUM
e1 r1 (e2 r2 c) ¿
n heriotza ez da existitzen
gaua
da
Alea (I)
Alea poema liburua idatzi nuenean azkenean argitaratu ziren poemak baino gutxi batzuk gehiago zeuden hasierako egitasmoan. Ahaztuak nituen poema horiek baina zenbait urteren ondoren muturren aurrean egokitu zaizkit kasualitatez eta kasik nireak ez balira bezala irakurri ditut, apur bat harrituta egia esan. Azkenean ez ziren argitaratu, bada, baina oraintxe ez dakit ongi zergatik. Ez dira asko (dozena erdi bat-edo) baina datozen asteburutan hemen publikatzen joango naiz, ordenagailuan bythautsa pilatzen egotea baino hobe izango delakoan.
Lehenengoa sarrerako poema izatekoa zen, poesiaren historian sarritan egin izan den moduan irakurleari zuzendutako poema bat. Zoritxarrez, blogak ez dit uzten originalaren espazio-antolaera mantentzen, poema hau Aleako lehenengo atalako poemaren gisara emana baitzegoen.
IRAKURLEARI
errespetu apur
bat eduki arren irakurleari
johnnyk kakauete bat hartu duela
entzun
eta hau zer da broma
(2)BAT
ezin dira beti
beldur izan
nahi duzuna da eskatzen dudan bakarra
bosgarrena-ren “Giza eskubideak” non dira
hau zer da txiste
3 )izan)
negar egin negar
barre poesia
iruzur bat da eta baita zera ere (bizitza?)
konsidera ZIO
A(k) e.t.a-n/k feminismo aurrerakoi\yeah
Oh:arra poemOhk
edozein ordenatan irakur daitezke
(edo bestela)
letra makurtuari jarraitu arren mila esker
Kristalezko langak
Inon idatzia dut aurretik: literatur kritikari bati askoz gehiago leporatzen dizkiote positiboki baloratu dituen liburuak erregai gisa irabili dituenak baino. Literatur kritika egiten jardun nuen denborari erreparatuz, honakoak dira desadostasun handienetakoak eragin duten liburak, ongi ipini eta besteri kaskarrak iruditu zitzaizkielako: Negutegia, Burbuilak, Nora ez duzun dakizun hori, Hiru Mariak, Souvenir –azken honi kritika ez, aurkezpena egin nion–. Irakurle aurreratua azkar asko jabetuko da liburuok zer partekatzen duten: emakumezkoek direla idatziak.
Galdera da, non dago matxismoa? Erraza al da identifikatzen? Bada, ez, sarritan ezkutuan gordetzen baita, eta dakigunez, nekeza izaten da berau azalarazten, gure baitan onartzen. Esan gabe doa, inor ez da automatikoki matxista liburu horiek guztiak txartzat jotzen dituelako. Ordea, kasualitatea al da hain justu kritika positibo horiek eragin izana erreakzio kartsuenetako batzuk? Areago, kasualitatea al da halako erreakzioa edukitako gehienak gizonezkoak izatea? Bada, ez, ez da kasualitatea. Kontua, besteak beste, ez da liburu horiek txartzat jotzea baizik eta liburuok gisa horretan baloratzeko irakurleak duen erraztasuna, duen askatasuna. Emakumezko idazle bati jartzen zaion langa gorago dagoela, eta ausaz, kristalezkoa dela halaber.
Liburuok gutxiesteko arrazoia, sarritan, antzekoa izan da gainera. Literatura mota xalo, sentimental, intimista baten adibide ei dira. Antza, ez dago istoriotan gatazka bortitzik, ez dira islatzen arazo sozialak, politikoak; dena kontu pertsonal-sentimentaletara mugatzen da. Kontu zaharra da kritika hori. Ez da soilik emakumezkoek idatzitako liburuentzat erabiltzen, jakina, baina egia da orobat ezaugarriok emakumeek idatzitako literaturari atxikia izan dela, zeina maiz “literatura femeninoa” etiketapean azpiratu izan den.
Arazo horren aurrean feminismotik eman izan diren erantzunak askotarikoak izan dira. Errazena, eta, esango nuke, gure artean zabalduena, zoritxarrez, egoeraren salaketa da, ñabardura gehiago egin gabe. Alegia, salatu idazle emakumezkoek kritikarengandik jaso duten tratua. Baina literaturan (eta feminismoan) benetan interesa duen inork haratago joaten ahalegindu beharko litzateke, zalaparta atera ondotik auzian gehiago sakonduz. Aukera bat da arestian aipatu femeninotzat jotzen diren balioen aldarrikapena. Baina estrategia horrek arazo larri bat du; onartu onartu egiten baita, aldez edo moldez, emakumeek modu horretan idazteko joera dutela, eta horrek bidea irekita uzten du argudio biologista-esentzialistetarako, eta baita subordinaturik geratzeko arriskua ere. Eta sarritan, endemas, faltsua da. Gaurkoan ekarri dudan adibideari dagokionez, esaterako, inork esan dezake liburu horiek guztiak kaskarrak direla literarioki, baina ezin duena egin da denak patroi beraren arabera sailkatu/deskalifikatu (eta hor dago matxismo zantzua), obra hauetan apur bat sakonduta agerikoa baita elkarrekiko aski ezberdinak direla. Nago, bide batez, emakumezko idazleek gutxiegitan heltzen diotela argudiobide horri –kolektiboan babesteko joera ulergarria ez ezik zentzuzkoa izan arren, noski–.
Beste estrategia interesgarria garatu zuen Hélène Cixous-ek idazketa femenino bat aldarrikatu zuenean baina ez esentzialki, baizik literatura aurrerazalearekin loturik; konstruktibo, dinamikoki. Eta, bidenabar, uste dut bide horretatik jotzen duela halaber Laura Mintegik izaera femeninoa politika aurrerazaleekin lotzen duenean.
Argiarako artikulu deskartatu bat (2013-03-14)
Separata 